Odnośniki

• Indeks
• Ferdydurke treść, Szkoła, Streszczenia lektur
• Ferdydurke, Szkoła, streszczenia lektur
• Ferdydurke, Lektury opis
• Ferdydurke, DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
• Ferdydurke, Streszczenia
• Fazy rozwoju wg Eriksona,
• Family.Guy.S07E05.DVDRip.XviD-PHASE, Family Guy s. 7
• Fasolka szparagowa w ostrym sosie, WARZYWA I OWOCE(1)
• Fiat Panda, Fiat
• Fielding Joy - Nie zdradzaj żadnych tajemnic, Fielding Joy
• zanotowane.pl
• doc.pisz.pl
• pdf.pisz.pl
• teatralia.htw.pl

Ferdydurke, Matura2013 (J.P.)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Ferdydurke - streszczenie szczegółowe

Rozdział II

Józio trafia do szkoły, trwa właśnie duża przerwa. Uczniowie spacerują po szkolnym podwórku podglądani zza płotu przez matki (jedna ze szkolnych metod „upupiania”, czyli zdziecinniania młodzieży). Inną metodą ma być karteczka podrzucona przez Pimkę, na której jest napisane, że uczniowie są niewinni. Uważa, że oni będą temu zaprzeczać i paradoksalnie właśnie niewinni się staną. Chłopcy zaprzeczają poprzez używanie wulgarnych słów, na drzewie, za którym schował się Pimko piszą jedno z nich i kompromitują starego belfra. 

Między uczniami wywiązuje się teraz spór dotyczący niewinności. Dzielą się na dwa obozy: tych, którzy akceptują działania profesorów, którzy chcą pozostać niewinni, czyli „chłopiąt” i buntujących się „chłopaków”. Przywódca „chłopiąt” Pylaszczkiewicz (Syfon) tak woła do swoich kolegów: [c]W górę serca! Proponuję, abyśmy tu natychmiast ślubowali, iż nigdy nie zaprzemy się chłopięcia ani orlęcia! Nie damy ziemi, skąd nasz ród! Ród nasz od chłopięcia i dziewczęcia się wywodzi! Ziemia nasza to chłopię i dziewczę! Kto młody, kto szlachetny, za mną! Hasło – młodzieńczy zapał! Odzew – młodzieńcza wiara![/c] Zdenerwowany Miętus odpowiada: [c][…] dlaczego nie dacie kopniaka temu orlęciu, chłopięciu? Czy już nie ma w was wcale krwi? Czy nie ma ambicji? Kopniaka, kopniaka dlaczego nie dacie? Kopniak tylko może was uratować! Chłopakami bądźcie! Pokażcie mu, żeśmy chłopaki z dziewczynami, nie jakieś tam chłopięta z dziewczętami![/c] Przeciwko niewinności i młodzieńczym ideałom „chłopiąt”, „chłopaki” postanawiają się buntować używając „najbardziej plugawych powiedzonek”.

Pimko zabiera Józia do dyrektora Piórkowskiego. Ma wtedy możliwość zaobserwowania, jak wygląda grono pedagogiczne. To – jak mówi dyrektor – wyłącznie „ciała pedagogoczne”, nie ma nikogo przyjemnego, sympatycznego, każdy ma jakąś drażniącą cechę. [c]Nigdy nie zdarzyło mi się widzieć razem tylu i tak beznadziejnych staruszków.[/c] – podsumowuje Józio. Dyrektor jest dumny, że — [c]żaden z nich nie ma jednej własnej myśli; jeśliby zaś i urodziła się w którym myśl własna, już ja przegonię albo myśl, albo myśliciela. To zgoła nieszkodliwe niedołęgi, nauczają tylko tego, co w programach, nie, nie postoi w nich myśl własna.[/c] Po chwili rozpoczyna się lekcja języka polskiego prowadzona przez nauczyciela zwanego Bladaczką. W klasie panuje rozgardiasz, a wzywani do odpowiedzi uczniowie wymyślaj kolejne wymówki. Jeden tylko Pylaszczkiewicz jest przygotowany. Profesor zaczyna wykład o Słowackim polegający na powtarzaniu utartych formułek typu [c]Słowacki wielkim poetą był![/c] Kiedy Gałkiewicz stwierdza, że poezja ta nie zachwyca go, nauczyciel, zamiast coś wyjaśnić, powtarza te same banały.

[b]ROZDZIAŁ III - Przyłapanie i dalsze miętoszenie[/b]

Dzwonek kończy wreszcie lekcję polskiego i wśród uczniów powraca temat niewinności. Planują rozegranie „pojedynku na miny”. Józio, który słyszał, że Miętus chce uświadomić Syfona siłą, prosi o pomoc Kopyrdę – jedynego, jak mu się wydaje normalnego chłopca, o pomoc w zapobieżeniu tej sytuacji. Na razie zaczyna się jednak kolejna lekcja, tym razem łaciny – równie nudna i niewnosząca niczego ważnego w życie uczniów, tak że znów 

[c]Zagrażać jęła powszechna niemożność.[/c] W trakcie przerwy Syfon i Miętus rozgrywają „pojedynek na miny”, w którym rolę „superarbitra” wyznaczają Józiowi. Zasady pojedynku są następujące: [c]Przeciwnicy staną naprzeciwko siebie i oddadzą serię min kolejnych, przy czym na każdą budującą i piękną minę Pylaszczkiewicza Miętalski odpowie burzącą i szpetną kontr-miną. Miny – jak najbardziej osobiste, swoiste i wsobne, jak najbardziej raniące i miażdżące – stosowane być mają bez tłumika aż do skutku.[/c] Wydaje się już, że pojedynek wygra wzniesiony w górę palec Syfona, Miętalski się jednak nie poddaje i uświadamia Pylaszczkiewicza siłą, „gwałcąc go przez uszy”. W klasie panuje wielkie zamieszanie, na podłodze znajdowało się już tylko kłębowisko ciał. Wtedy nagle wchodzi Pimko.

[b]ROZDZIAŁ VI - Uwiedzenie i dalsze zapędzanie w młodość [/b]

Następuje tu powrót do głównej fabuły utworu, do momentu, kiedy Pimko wchodzi do klasy. Udaje, że nie dostrzega tego, co tam się dzieje. Jego zdaniem uczniowie grają w piłkę. Konsekwentnie traktuje Józia jako dziecko i oznajmia mu, że zabiera go teraz na stancję do domu Młodziaków – nowoczesnego inżynierostwa hołdującego postępowym prądom. W tym miejscu Józio ma stracić resztki swej dorosłości. Profesor zaznacza, że Młodziakowie mają córkę Zutę – nowoczesną pensjonarkę, zdradzając jednocześnie lęk przed nią. 

Drzwi otwiera Zuta, Pimko zachowuje się przy niej zupełnie inaczej, w pewnym momencie zaczyna śpiewać. Chce, aby Józio zakochał się w pensjonarce. Profesor wypowiada się na temat wyznaczników nowoczesnej kultury: [c][…] nogi, znam was, znam wasze sporty, obyczaj nowego zamerykanizowanego pokolenia, wolicie nogi niż ręce, dla was nogi najważniejsze, łydki! Kultura ducha dla was niczym, tylko łydki. Sporty! łydki, łydki — pochlebiał mi strasznie — łydki, łydki, łydki![/c] Kiedy wraca Młodziakowa, Pimko przedstawia jej Józia jako udającego dorosłość pozera. Rozmowa toczy się na temat rewolucji obyczajowej, jaka się dokonała, czego wyrazem ma być m.in. kopnięcie Józia w kostkę przez Zutę, a także wypowiedź pensjonarki, w której zdradza, że nie wie, kim był Norwid. Pimko zostawia Józia na stancji i sam wychodzi.

[b]ROZDZIAŁ VII - Miłość[/b]

Po wyjściu profesora Józio rozpaczliwie próbuje Zucie wyjaśnić, że nie jest pozerem i człowiekiem nienowoczesnym. Myśli też o dyskretnej ucieczce, jednak ostatecznie zwycięża urok pensjonarki i zakochany Józio zostaje w domu Młodziaków. [c][…] sport, gibkość, hardość, łydki, nogi, dzikość, dancing, starek, kajak – to była nowa kolumnada mej rzeczywistości[/c] – wyznaje bohater. Kilkakrotnie próbuje wywrzeć na dziewczynie jak najlepsze wrażenie, jednak podejmowane przez niego działania okazują się nieskuteczne.

Nagle słychać w przedpokoju wrzask służącej – to pojawił się Miętus, który „chciał dopuścić się na niej gwałtu”. Przyniósł ze sobą „półbutelkę czystej monopolowej” i serdelki. Józio zwierza się Miętusowi, że zakochał się w Zucie. Ten – z kolei – informuje go, że Zutą interesuje się już Kopyrda. Miętus marzy za to o poszukiwaniach „prawdziwego parobka”: [c][…] uciec do parobka. Na łąki, na pola, uciec, zwiać – mamrotał. – Do parobka… do parobka…[/c]

[b]ROZDZIAŁ VIII – Kompot[/b]

Kolejny nudny dzień w szkole, podczas którego zakochany Józio myśli tylko o Zucie. Chce zbliżyć się do Kopyrdy, aby odkryć w końcu, co łączy go z pensjonarką, jednak działania te nie przynoszą żadnego rezultatu. Zgwałcony przez uszy Syfon umarł, nie mogąc zapomnieć słów, którymi go uświadomiono. Miętusowi to jednak nie pomogło, chodzi ciągle z przyprawioną mu „gębą”, marzy coraz więcej o parobku i opowiada o swoich planach wobec służącej Młodziaków. 

Młodziakowa zauważa, że Józio jest zakochany w Zucie. Pimko jest niezwykle zadowolony z nadanej przez to podopiecznemu infantylnej „pupy”. W scenie obiadu obserwujemy kolejne cechy nowoczesnej pensjonarki: [c][…] siedzi doskonale, z nieco bolszewicką fizkulturą i w gumianych półbucikach. Zupy jadła mało – a za to wypiła duszkiem szklankę zimnej 
wody i zagryzła kromką chleba, zupy unikała, rozwodniona papka, ciepła i zbyt łatwa, musiała zapewne szkodzić jej na typ i prawdopodobnie chciała być jak najdłużej głodna, przynajmniej do mięsa, gdyż dziewczyna nowoczesna głodna jest wyższej klasy niż dziewczyna nowoczesna syta.[/c] Młodziakowa zaczyna prowokować w rozmowie córkę do łamania konwenansów. Widziała Zutę wracającą ze szkoły z jakimś chłopcem i proponuje jej: [c]Zuta, a może umówiłaś się z nim? Doskonale! Może chcesz wybrać się z nim na kajak – na cały dzień? A może chcesz pojechać na week-end i nie wracać na noc? Nie wracaj w takim razie – rzekła usłużnie – nie wracaj śmiało! Albo może chcesz wybrać się bez pieniędzy, może chcesz, żeby on za ciebie płacił, a może wolisz płacić za niego, żeby on był na twoim utrzymaniu – w takim razie dam ci pieniędzy.[/c] Ojciec idzie jeszcze dalej: [c] – Pewnie, nic w tym złego! Zuta, jeżeli chcesz mieć dziecko nieślubne, bardzo proszę! A cóż w tym złego! Kult dziewictwa ustał![/c]

Lekceważony Józio zwraca się w kierunku pensjonarki ze słowami: „Mamusia, mamusia…”. Jest to tak nieoczekiwane, że zadziwia wszystkich i sprawia, że bohater odzyskuje siły. Zaczyna „babrać się w kompocie” i wtedy Młodziakowie chyłkiem opuszczają pokój, inżynier chichocząc – Józio uświadamia sobie, że może rozbić tę przyjętą przez Młodziaków maskę nowoczesności. Wyzwoli się wówczas od nowoczesnej pensjonarki i profesora Pimki.

[b]ROZDZIAŁ IX - Podglądanie i dalsze zapuszczanie się w nowoczesność[/b]

Józio rozmyśla, jak pozbawić Zutę jej nowoczesności. Zaczyna ją podglądać, co początkowo wzbudza w nim tylko coraz większą fascynację. Później dopiero zaczyna ją przedrzeźniać, naśladując jej siąkanie nosem, kiedy zaś Zuta wychodzi z domu przeszukuje jej osobiste rzeczy. Chce zburzyć harmonię panującą w jej otoczeniu. Widzi w jej sportowym pantoflu goździk, co uznaje za szczególnie trafny gest, umieszcza w nim okaleczoną przez siebie, ale wciąż żywą jeszcze muchę. Czyta wiersze w zeszycie Zuty i dopisuje własne przynoszące erotyczne skojarzenia tłumaczenie. 

W pewnym momencie odnajduje plik listów miłosnych od rówieśników Zuty (w tym od Kopyrdy), ale także starszych mężczyzn (w tym profesora Pimki). I wówczas rodzi się w jego głowie plan następujący: pismem Młodziakówny pisze dwa listy: [c]Jutro, w czwartek, o 12-tej w nocy zastukaj do okna z werandy, wpuszczę. Z.[/c] i zaadresował, jeden do Kopyrdy, drugi do Pimki. Nie ma jeszcze pojęcia, jak skończy się cała afera, kiedy dwaj adoratorzy się spotkają – cel jednak jest jasny: ośmieszyć Pimkę Kopyrdą i Kopyrdę Pimką.

[b]ROZDZIAŁ X - Hulajnoga i nowe przyłapanie[/b]

Rano bohater obserwuje rodzinę Młodziaków z ukrycia – kobiety podczas kąpieli, widzi też, że inżynier zaczyna zachowywać się infantylnie. W nowoczesnym domu daje się wyczuć napiętą atmosferę, Młodziakowie wyraźnie boją destabilizującego wpływu na utarty porządek w domu nowo przybyłego lokatora. Tylko Zuta pozostaje spokojna i nie wyłamuje się ze swej roli nowoczesnej pensjonarki.

Nadchodzi wreszcie wieczór, a wraz z nim chwila prawdy. W środku nocy do okna Zuty puka Kopyrda, ta nie daje po sobie poznać zaskoczenia i wpuszcza go do środka. Józio podglądający całą sytuację przez szparę w drzwiach podziwia jej spokój i opanowanie. Zuta pierwsza chwyta Kopyrdę za włosy i całuje go – to wyraz jej obyczajowego wyzwolenia. Wtem jednak słychać drugie pukanie do okna i pojawia się Pimko. Daje wyraz swojemu zaskoczeniu listem Zuty i marzy o tym, by się z nią spoufalić. W tym momencie ukryty za drzwiami Józio zaczyna krzyczeć, że w mieszkaniu jest złodziej. Pimko i Kopyrda chowają się w szfach. Przybiegają Młodziakowie, a sprytna pensjonarka udaje, że śpi. Józio otwiera szafę z Kopyrdą – rodzice pozostają jeszcze w roli nowoczesnych i nie tylko nie mają nic przeciwko obecności Kopyrdy, a wręcz ganią Józia za wtrącanie się w nie swoje sprawy. Wtedy bohater otwiera drugą szafę i oczom Młodziaków ukazuje się Pimko. To jednak – jak się okazuje – dla nich już za wiele. Dwóch mężczyzn i do tego jeden dużo starszy od ich córki. Pimko pokrętnie tłumaczy swoją obecność, inżynier wpada w gniew i policzkuje profesora, a następnie zaczyna szarpać się z Kopyrdą. Dołącza do nich Młodziakowa, która chce pomóc mężowi, a ostatecznie także i Zuta. Z zamieszania, jakie wyniknęło z tej bijatyki korzysta Józio i wymyka się z domu Młodziaków, wyzwalając się jednocześnie od narzucanych mu tu form. W ostatniej chwili dołącza do niego Miętus, który właśnie uwiódł w końcu służącą i udają się na poszukiwanie parobka.

[b]ROZDZIAŁ XII - Filibert dzieckiem podszyty[/b]

Rozdział ten na początku przybiera formę baśniową. Historia rozgrywa się na stadionie, gdzie odbywa się mecz tenisowy. Gra tam champion, potomek pewnego francuskiego wieśniaka. Mecz jest zaciekły, widownia nagradza sportowców gromkimi oklaskami. Siedzący wśród publiczności pułkownik, zazdroszcząc tychże oklasków, strzela do piłki. Trafia, ale kula leci dalej i trafia pewnego przemysłowca. To tylko początek serii przedziwnych zdarzeń: ktoś dostał ataku epilepsji, ktoś kogoś uderzył w twarz, ktoś wskoczył siedzącej przed nim kobiecie na głowę, za nim poszli inni… Mężczyźni zaczęli dosiadać kobiety jak konie.

Wtem na środek wychodzi markiz de Filiberthe i pyta, czy ktoś chce obrazić jego żonę. Początkowo zapadła cisza, jednak już po chwili „podjeżdżali” na swoich kobietach dżentelmeni, aby urazić żonę markiza. Obrażona kobieta urodziła nagle dziecko i [c]Markiz, podszyty dzieckiem tak nieoczekiwanie, opatrzony i uzupełniony dzieckiem w momencie, gdy występował pojedynczo i jako dżentelmen dorosły sam w sobie – zawstydził się i poszedł do domu – podczas gdy grzmot oklasków rozlegał się wśród widzów.[/c]

[b]ROZDZIAŁ XIV - Hulajgęba i nowe przyłapanie[/b]

Ostatni rozdział powieści rozpoczyna się od wątpliwości zaniepokojonej rodziny Hurleckich co do zachowania Miętusa (choć całej prawdy i tak nie znają). Wuj Konstanty przypuszcza, że ma on skłonności homoseksualne. Miętus tłumaczy, że chodzi mu o relacje, jak z kolegą w jego wieku. Józio chce uciekać z Bolimowa w nocy, Miętus upiera się, aby koniecznie zabrać ze sobą Walka. Józio dochodzi do wniosku, że to [c]Zosię raczej należało porwać. Zosię porwać dojrzale, po pańsku i po szlachecku, jak tylokrotnie porywano.[/c] Ostatecznie jednak godzi się na pomysł Miętusa. Próba porwania Walka kończy się jednak przyłapaniem. Walek zostaje posądzony o kradzież i zdenerwowany wuj zaczyna „tresować” parobka w obronie „starego porządku”. Interwencja Miętusa przynosi nieoczekiwany obrót (Walek przypadkowo uderza w twarz Konstantego) i rozpoczyna się bunt chłopów – kolejna bijatyka, kolejna „kupa”.

Józio ucieka na oślep, po drodze przyłącza się do niego ukryta w sadzie Zosia. W ten sposób ucieczka przeistacza się w niby-porwanie. Tak naprawdę to tylko pretekst, aby się wydostać z Bolimowa, później bohater chce ją porzucić. Ostatecznie jednak łączy ich pocałunek: [c][…] musiałem ucałować swoją gębą jej gębę, gdyż ona swoją gębą moją ucałowała gębę.[/c] Okazuje się więc, że próba ucieczki od narzuconej formy jest niemożliwa i finalna konkluzja jest następująca: [c][…]nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki. Ścigajcie mnie, jeśli chcecie. Uciekam z gębą w rękach.[/c] I tak powieść dobiegła końca:
[c]Koniec i bomba A kto czytał, ten trąba! 
W. G.[/c]

Czas i miejsce akcji

Czas wydarzeń przedstawionych w powieści nie jest jednoznacznie określony. Możemy jednak uznać, że akcja Gombrowiczowskiej [i]Ferdydurke[/i] toczy się w latach 30. XX wieku, czyli w okresie, kiedy powstawała książka. Za takim stwierdzeniem przemawiają realia ukazane w powieści. Świadczą o tym wynalazki techniczne, których wówczas używano, takie, jak: telefon, kinematograf, radio, automobil, a także realia kulturowe – kryzys światowy, swoboda obyczajowa, rozpowszechnianie awangardowej poezji. Lata 30. to także właśnie ten moment, kiedy mogło nastąpić ukazane w [i]Ferdydurke[/i] zderzenie dwóch modeli kultury: anachronicznej, reprezentowanej przez mieszkańców dworu w Bolimowie i naiwnie postępowej, do której przynależą – z kolei – Młodziakowie.

Powieść rozpoczyna się w warszawskim mieszkaniu trzydziestoletniego pisarza Józia Kowalskiego, głównego bohatera książki. Później przenosi się, wraz z poddanym powtórnej infantylizacji Józiem, do szkoły dyrektora Piórkowskiego. Przyglądamy się wówczas prowadzonym w gimnazjum lekcjom i zachowaniu uczniów na przerwach. Część druga [i]Ferdydurke[/i] to wydarzenia w domu postępowego inżynierostwa Młodziaków, gdzie na stancji mieszkać ma zaprowadzony tam przez profesora Pimkę Józio. W części trzeciej bohater opuszcza miasto i udaje się do swojej dalekiej rodziny na wieś. Józio i Miętus trafiają wówczas do ziemiańskiego dworku Hurleckich w Bolimowie. Powieść kończy się ucieczką z Bolimowa.

Znaczenie tytułu powieści

[i]Ferdydurke[/i] jest także powieścią o niedojrzałości. Bohater powieści – trzydziestoletni mężczyzna mówi, że jest ciągle jeszcze „nieustalony” i „rozdarty”. [c][…] z metryki, z pozorów wyglądałem na człowieka dojrzałego, a jednak nie byłem nim[…][/c] – sam stwierdza. Jest przerażony tą myślą, okazuje się, że nawet, kiedy przekroczył już „Rubikon nieuniknionego trzydziestaka” ciągle jest dzieckiem. Jakaś nieumiejętność uniemożliwia mu skutecznie porzucenie krainy Chłystków i wejście do krainy Dojrzałości. Uważał, że naturalna kolej rzeczy i w jego przypadku będzie następująca:[c]Gdy ostatnie zęby, zęby mądrości, mi wyrosły, należało sądzić — rozwój został dokonany, nadszedł czas nieuniknionego mordu, mężczyzna winien zabić nieutulone z żalu chłopię, jak motyl wyfrunąć, pozostawiając trupa poczwarki, która się skończyła. Z tumanu, z chaosu, z mętnych rozlewisk, wirów, szumów, nurtów, ze trzcin i szuwarów, z rechotu żabiego miałem się przenieść pomiędzy formy klarowne, skrystalizowane — przyczesać się, uporządkować, wejść w życie społeczne dorosłych i rajcować z nimi.[/c] Tak się jednak nie stało, bohater trwa w stanie jakiegoś zawieszenia, nie przekracza progu dorosłości. Co więcej, zmuszony przez profesora Pimkę, wraca do szkoły, gdzie poddawany jest procesowi powtórnego zdziecinnienia, nazywanego „upupianiem”.

Książka Gombrowicza przedstawia zmaganie się dwóch sfer naszej osobowości: infantylności i dorosłości. Owa niedojrzałość objawia się nieuporządkowaniem i jest właściwa każdemu człowiekowi, z tym tylko, że niektórzy ukrywają ją skrzętnie pod pozorami dorosłości. Symbolem niedojrzałości jest w [i]Ferdydurke[/i] „pupa”, jak również zieloność. „Upupianie”, czyli udziecinnianie, którym zajmuje się szkoła polega na narzucaniu uczniom „gęby” skromności, czystości i niewinności. Zadaniem pedagogów jest wydobycie z nich świeżości i naiwności młodzieńczej – „świeżej i dziecięcej pupy”. Taki cel ma również zabranie Józia na stancję do Młodziaków.

Józio prowadzi zaciętą walkę o samodzielność i dojrzałość, ponieważ problemem człowieka – według Gombrowicza – jest, jak się okazuje, nie tylko narzucana mu nieustannie coraz to nowa forma, z powodu której nie jest w stanie wyrazić siebie. Nie może tego uczynić również, a może przede wszystkim dlatego, że [c]tylko to, co w nas jest już uładzone, dojrzałe, nadaje się do wypowiedzi, a cała reszta, czyli niedojrzałość nasza jest milczeniem. (fragm. [i]Dziennika 1957-1961[/i]). Zdaniem Gombrowicza cały dorobek kulturalny ludzkości powstał dzięki skrywaniu niedojrzałości, ale ta cała powaga, mądrość, głębia, której wyrazem jest sztuka, filozofia, moralność, tak naprawdę kompromitują człowieka, ponieważ przerastają go, są od niego dużo dojrzalsze i wtrącają go w jakieś „wtórne zdziecinnienie”. Epoka, w której żyjemy – czas gwałtownych przemian i rozwoju, jest także czasem, kiedy dotychczas ustalone formy pękają pod naporem życia. W komentarzu do [i]Ferdydurke[/i] Gombrowicz pisze: [c]Człowiek jest dziś bardziej niż kiedykolwiek zagrożony sferą niższą, sferą nieposkromionych instynktów, zarówno własnych, jak i obcych. […] zakłócenie dotychczasowej hierarchii w jednostce i społeczeństwie sprawia, że ten ciemny ocean treści niedojrzałych, dzikich napiera coraz mocniej, wtrącając nas jak gdyby powtórny „okres dojrzewania” […][/c] 

Problem ten dotyczy także jego samego jako „dziecka epoki”. Stąd też problematyka niższości, niedojrzałości, infantylizmu fascynuje go tak bardzo. Do tego stopnia, iż mówi: [c]Potrzeba znalezienia formy na to, co w człowieku jest jeszcze niedojrzałe, nieskrystalizowane i niedorozwinięte, oraz jęk z powodu beznadziejności tego postulatu – oto naczelna emocja mojej książki. Pragnę wykazać, że kultura nasza jest jeszcze niepełna, niecałkowita, że jest to wątła budowa nad żywiołem anarchii, który raz po raz rozsadza układ konwencji kulturalnych. Dlatego każda partia książki kończy się wtargnięciem żywiołu, nonsensem, anarchią, anormalnością, które wdzierają się poprzez pęknięcia w formy i zalewają nieszczęsnych bohaterów, nadających sobie tylko pozór dojrzałości.[/c]

Józio wobec formy - charakterystyka postaci

Józia Kowalskiego, głównego bohatera i zarazem narratora Gombrowiczowskiej [i]Ferdydurke[/i], poznajemy już od pierwszych stron powieści. Dowiadujemy się o nim wówczas wielu ważnych rzeczy, bowiem trzydziestoletni Józio przerażony tym, że ciągle czuje się jak „niewypierzony chłystek”, robi bilans swojego życia. Leżąc w łóżku, w swoim warszawskim mieszkaniu, rozmyśla o tym, co udało mu się dotychczas osiągnąć – ocenia swoje literackie próby i relacje z innymi ludźmi. Nie jest to jednak optymistyczna refleksja.

Początkujący pisarz, którego debiutanckie, boleśnie skrytykowane dzieło pozostało niezrozumiane, ma problem z określeniem własnej tożsamości. Tak przedstawia się czytelnikom: [c]Przeszedłem niedawno Rubikon nieuniknionego trzydziestaka, minąłem kamień milowy, z pozorów wyglądałem na człowieka dojrzałego, a jednak nie byłem nim – bo czymże byłem? Trzydziestoletnim graczem w bridża? Pracownikiem przypadkowym i przygodnym, który załatwiał drobne czynności życiowe i miewał terminy? Jakaż była moja sytuacja? Chodziłem po kawiarniach i barach, spotykałem się z ludźmi zamieniając słowa, czasem nawet myśli, ale sytuacja była niewyjaśniona i sam nie wiedziałem, czym człowiek, czym chłystek; i tak na przełomie lat nie byłem tym, ani owym – byłem niczym – a rówieśnicy, którzy już się pożenili oraz pozajmowali określone stanowiska nie tyle wobec życia, ile po rozmaitych urzędach państwowych, odnosili się do mnie z uzasadnioną nieufnością.[/c]

Bohater ma poczucie, że znalazł się „pośród ciemnego lasu”, jest rozdarty i zagubiony. Ale nie tylko Józio ma problem z określeniem własnej tożsamości – przed czytelnikiem, który poznaje tę postać zadanie równie niełatwe. Utwór rozpoczyna się wyznaniem trzydziestoletniego bohatera, który jednak już w następnym rozdziale ma lat szesnaście i jest uczniem szóstej klasy gimnazjum (i nie mamy tu do czynienia z retrospekcją – te nieprawdopodobne wydarzenia ułożone są chronologicznie). Musiał się też zmienić wówczas jego wygląd, skoro otoczenie nie rozpoznaje w nim dojrzałego mężczyzny. W międzyczasie dowiadujemy się również, że Józio napisał [i]Pamiętnik z okresu dojrzewania[/i] – a tak samo zatytułowany był przecież debiutancki utwór samego Gombrowicza. Status Józia w powieści jest więc niezwykle złożony – narrator, przeobrażający się bohater i alter ego samego autora w jednej osobie.

Skomplikowana jest również jego osobowość. Pełen wątpliwości poranek, którym rozpoczyna się [i]Ferdydurke[/i], doskonale ją pokazuje. Bohater ujawnia wówczas swój krytyczny, refleksyjny stosunek do rzeczywistości i duże możliwości intelektualne. Józio czuje się zniewolony przez formy narzucane przez innych ludzi i dochodzi do wniosku, że w kontakcie z drugim człowiekiem nigdy nie jesteśmy sobą. Swój dramat wyraża w następujących słowach: [c]człowiek jest najgłębiej uzależniony od swego odbicia w duszy drugiego człowieka[/c] i dodaje [c]nie jesteśmy samoistni, jesteśmy tylko funkcją innych ludzi, musimy być takimi, jakimi nas widzą[.][/c] Ograniczenia spowodowane takim stanem rzeczy, zafałszowanie naszego obrazu w oczach innych, nieautentyczność wszystkich naszych poczynań to przyczyny, dla których Józio wypowiada wojnę formom – maskom, które nakładamy i schematom, w które się wpisujemy. Kiedy zasiada do pisania swego nowego utworu przyświeca mu myśl, że w ten sposób pokaże wreszcie prawdę – siebie wyzwolonego z form narzucanych mu przez innych ludzi. Swój cel formułuje następująco: [c]Przerzucić się na zewnątrz! Wyrazić się! Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie zrobiony mi![/c] Wszystkie wydarzenia, w których bohater uczestniczy i które w dużej mierze sam kreuje, mają właśnie prowadzić do przełamania konwencji, obnażenia fałszu naszego życia. Misja, której Józio się podejmuje jest niezwykle trudna, ale pokazuje zasadnicze wartości, jakie nim kierują. Ostatnia scena powieści przynosi jednak smutną refleksję – z formą możemy i musimy walczyć, ale na wygraną nie mamy co liczyć: [c][…]nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki.[/c]

Toteż sam Józio wielokrotnie ulega w powieści kolejnym formom. Zależy mu na tym, jak odbierany jest przez otoczenie – przejmuje się zdaniem interesujących się jego życiem ciotek, ale najbardziej dotkliwie przeżywa krytykę swojego pisarstwa z strony „ciotek kulturalnych”, jak nazywa krytyków. W szkole zaczyna zachowywać się jak uczniak, nie potrafi przeciwstawić się Pimce, grzecznie odpowiada i odczuwa strach przed profesorem. Stoi na uboczu i przygląda się toczonym sporom – nie tylko dlatego, że jest nowy, jest zdecydowanie bardziej dojrzały od swoich kolegów. Dlatego też chce bronić Syfona przed atakiem „chłopaków”, starając się skłonić do jakiejś reakcji obojętnego na wszystko Kopyrdę. Wiemy jednak, że Józio cały czas jest przeciwny działaniom Pimki i funkcji spełnianej przez szkołę – nie chce bowiem ulec powtórnemu zdziecinnieniu. Jego poglądy znacząco jednak zmieniają się, kiedy poznaje „nowoczesną pensjonarkę” Zutę: [c]Nie, nie, nie, przenigdy, o, w tej chwili nie pragnąłem wcale wydostać się z młodości, przyznać się do trzydziestaka, świat mój się zawalił, już nie widziałem świata poza cudnym światem nowoczesnej pensjonarki, sport, gibkość, hardość, łydki, nogi, dzikość, dancing, starek, kajak – to była nowa kolumnada mej rzeczywistości![/c] Ostatecznie jednak i w domu Młodziaków przekonuje się o potędze formy, obnaża nieautentyczność „nowoczesnej” rodziny i wówczas wyzwala się spod uroku pensjonarki. Aranżując podwójną nocną schadzkę, ujawnia swój spryt i wolę walki z formą. Na nic to jednak, gdyż już niedługo okaże się, że popada w kolejne schematyczne role – zgodnie ze szlachecką tradycją „porywa” Zosię i mimo że chce ją zaraz porzucić, nie robi tego, tylko całuje ją, stwierdzając: [c][…] musiałem ucałować swoją gębą jej gębę, gdyż ona swoją gębą moją ucałowała gębę.[/c] Wówczas Józio ma już świadomość tego, że przed formą uciec się po prostu nie da. Zasadniczym celem bohatera sformułowanym już na pierwszych stronach książki jest pragnienie przekroczenia granicy oddzielającej świat dziecięcej niedojrzałości i niewinności od świata ludzi dojrzałych. I możemy stwierdzić, że wszystkie zdarzenia, w których Józio bierze udział, stanowią kolejne etapy jego mentalnej edukacji i dojrzewania jako człowieka i jako pisarza. Popada w coraz to nowe formy – bo przed formą nie ma przecież ucieczki, ale jednocześnie uczy się te formy obnażać, demaskować, walczy z nimi, a to największe wyzwanie, jakie człowiek może podjąć. Bohater [i]Ferdydurke[/i] często zaskakuje, jest postacią niekonwencjonalną i przez to interesującą, zresztą, jak sam Gombrowicz, z którym niewątpliwie możemy Józia utożsamiać.

Miętus - charakterystyka

Miętus to jedna z ważniejszych postaci [i]Ferdydurke[/i]. Poznajemy go, kiedy cofnięty w latach Józio trafia do szkoły zaprowadzony tam przez profesora Pimkę. Miętalski, bo tak brzmi jego nazwisko, jest kilkunastoletnim uczniem gimnazjum, a Miętus to klasowe przezwisko. 

Początkowo Miętus jawi się czytelnikom jako zdecydowany zwolennik walki z niewinnością. Gwałtownie sprzeciwia się roli, jaką chce spełniać szkoła. To właśnie on wypisał na drzewie obraźliwe słowo mające ośmieszyć profesora Pimkę. Jego zdaniem uczniowie nie są i nie chcą być niewinni i dlatego w klasowym sporze staje się przywódcą grupy zbuntowanych „chłopaków” i manifestuje swoją dojrzałość w niezwykle wulgarny sposób. Dojrzałość w rozumieniu Miętusa równa się bowiem seksualnemu uświadomieniu i niechęci do ideałów, a bunt polega na używaniu „najbardziej plugawych powiedzonek”. Kpi z chcących pozostać w nieświadomości „chłopiąt” i od początku zachowuje się agresywnie: [c][…] dlaczego nie dacie kopniaka temu orlęciu, chłopięciu? Czy już nie ma w was wcale krwi? Czy nie ma ambicji? Kopniaka, kopniaka dlaczego nie dacie? Kopniak tylko może was uratować! Chłopakami bądźcie! Pokażcie mu, żeśmy chłopaki z dziewczynami, nie jakieś tam chłopięta z dziewczętami![/c] Później walczy z przywódcą „chłopiąt” Pylaszczkiewiczem, zwanym przez kolegów Syfonem. Miętus wyzywa Syfona na pojedynek na miny, w takcie którego prezentuje wszystkie swoje najokropniejsze i druzgocące miny oraz obraźliwe gesty. Mimo swoich olbrzymich wysiłków, Miętus przegrywa i wówczas okazuje się, że stać go również na podstęp i przemoc: koledzy pomagają mu przewrócić i przytrzymać Pylaszczkiewicza, a Miętus uświadamia go siłą, „gwałcąc go przez uszy”.

Jednak już w czasie klasowych sporów Miętus zdradza się ze swoim największym marzeniem: [c]– Uciec – mruknął – uciec... Do parobków... Do tych prawdziwych chłopaków, co nad rzeką konie pasą i kąpią się... […] – Hej, hej – powiedział śpiewnie, cicho. – Hej, z parobkami razem jeść chleb czarny, na koniach oklep kłusować po łące...[/c] Józio ocenia tę sytuację następująco: [c]Z brutalności przerzucił się w śpiewność. Biorąc mnie za swego przestał się maskować i wydobył tęsknotę i liryzm.[/c] Pozostali też dostrzegają niekonsekwencję w postępowaniu Miętusa, który potrafi być niezwykle wrażliwy i który w gruncie rzeczy tęskni do świata, gdzie ludzie są naturalni. Syfon stwierdza: [c]Nareszcie wiemy, co w was siedzi! Przyłapaliśmy kolegę! O parobku kolega marzy! Po łące chciałby kłusować z parobkiem! Udajecie życiowego realistę, brutala, zwalczacie cudzy idealizm, a w głębi jesteście sentymentalni. Sentymentalista parobczański![/c] Jeszcze próbuje kontynuować swoje wcześniejsze życie – odwiedza Józia na stancji z butelką wódki, uwodzi służącą Młodziaków, ale w końcu udaje się na poszukiwanie prawdziwego, nieskalanego parobka. Znajduje go w majątku Hurleckich w Bolimowie, gdzie zachwyca się naturalnością Walka i brata się z lokajczykiem, kiedy ten „daje mu po gębie”. Działania Miętusa w bolimowskim dworku doprowadzają do buntu chłopów przeciwko panom i zburzenia dotychczas panującego w nim porządku. W ten sposób Miętus jawi się jako kolejny w powieści demaskator społecznych masek, on również – podobnie jak Józio – walczy z wszechobecną formą.

Miętus jest postacią niejednoznaczną – początkowo wulgarny zwolennik obyczajowej rozwiązłości, załatwiający swe sprawy siłą, okazuje się człowiekiem wręcz sentymentalnym, poszukującym prawdy, świata, gdzie nie ma fałszu, udawania. To dlatego właśnie jego ideałem staje się „parobek”. W wyrażaniu swoich marzeń i w swoich działaniach Miętus wydaje się nieco śmieszny, groteskowy, ale dąży do najważniejszego – według Gombrowicza – celu: pragnie autentyczności i naturalności, a to sprawia, że mimo wszystko przypada mu w powieści rola pozytywna.

7