Odnośniki

• Indeks
• Feliks Koneczny Napór Orientu na Zachód, Historia, Feliks Koneczny, Feliks Karol Koneczny
• Feliks Koneczny CZY POLITYKA NALEŻY DO CYWILIZACJI, Historia, Feliks Koneczny, Feliks Karol Koneczny
• Firmware historie změn STAG 300, AC-STAG
• Ferrarin - Hegel and Aristotle, Theology, philosophy and the history of ideas
• Feather Jane - CNOTA[1], Historyczny - Anglia-okres regencji
• Ferrante Elena - Historia Nowego Nazwiska, książki
• Farsalos 48 pne, Historyczne Bitwy
• First of Legend (1994), 1.historyczne daleki wschód
• Filantropiści, Historia kultury fizycznej
• Fizykai i historia,
• zanotowane.pl
• doc.pisz.pl
• pdf.pisz.pl
• miguel.keep.pl

Filozofia Immanuela Kanta, HISTORIA FILOZOFII

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Immanuel Kant

"Źródłem naszych błędów jest nie tylko brak samej wiedzy, ale również to, że często wydajemy sądy i opinie nie mając rozeznania, jakie elementy są do tego niezbędne".

·        trzeci nurt osiemnastowiecznej myśli oświeceniowej. Stanowi ukoronowanie i równocześnie zakończenie filozofii epoki Oświecenia. Skrajne rozwiązania, które proponowali empiryści i racjonaliści wydawały my się niewystarczające. Twierdził także, że zagadnienia teologiczno - religijne czy też z zakresu etyki naturalistycznej nie były dostatecznie wyczerpane i rozwiązane.

·        Kant postanowił połączyć oba skrajne stanowiska, wychodząc z empiryzmu oraz racjonalizmu, zrywając równocześnie pod pewnym względem z każdym z nich, zajął się analizowaniem czystych pojęć a także zasad. Pragnął dowieść wartość formalnej i racjonalnej wiedzy dotyczącej przyrody i świata, opartej tylko na analizie treści poznawczych umysłu

·        dowodził, iż nie rzeczy kształtują myśl, ale właśnie rzeczy są kształtowane w zależności od myśli.

Filozofia krytyczna

"Krytyka czystego rozumu" - w jaki sposób można przejść od przedstawień, które są doświadczane, do rzeczy oraz co daje człowiekowi prawo do wydawania sądów o tych rzeczach.

Odpowiedzią miały być rezultaty tzw. badań transcendentalnych, czyli takich, które nie dotyczą przedmiotów, ale samej metody ich poznawania. Filozofia transcendentalna miała zbadać warunki możliwości doświadczenia. Warunki te miałaby być stawiane w myśl zasady apriorycznej, a wiec takiej, która nie wymaga doświadczenia, jest przed nim. Warunkami tymi są logiczne założenia stawiane przez ludzki umysł, miałyby być podstawą powszechności oraz konieczności każdego poznania. Kant zauważył, że poznanie oraz doświadczenie jest wyrażane w sądach, stanowią one ich podstawę.

Filozof dokonał podziału sądów na te, które nie wymagają doświadczenia, są od niego niezależne, są a priori, zależne od ludzkiego umysłu oraz na sądy empiryczne, poprzedzone przez doświadczenie, a posteriori. Takie rozróżnienie było pierwszym krokiem w kierunku zlikwidowania przeciwieństwa pomiędzy racjonalizmem i empiryzmem poprzez zredukowanie ich do konstrukcji sądzenia.

Kant dokonał też innego rozróżnienia sądów, pod względem stosunku, jaki zachodzi pomiędzy orzeczeniem a podmiotem. Wyróżnił sądy analityczne; ich orzeczenie zawiera się w podmiocie oraz da się wysnuć poprzez jego analizę oraz sądy syntetyczne; ich orzeczenie nie zawiera się w podmiocie, nie można go z niego wyprowadzić, ale dodaje jakąś nową informację podmiotowi. Wynika z tego, że jedynie są syntetyczne poszerzają ludzkie poznanie. Wynika też to, iż wszystkie sądy o charakterze analitycznym są też a priori, natomiast wszystkie sądy syntetyczne są a posteriori ( w momencie, gdy połączenie orzeczenia i podmiotu jest dokonane poprzez doświadczenie) lub też a priori ( w momencie, gdy połączenie orzeczenia i podmiotu jest dokonane bez udziału doświadczenia). Sądy syntetyczne a priori można podzielić na trzy grupy: o charakterze matematycznym (np. "Prosta to najkrótsza linia pomiędzy dwoma punktami), o charakterze czysto-przyrodoznawczym ( np. "W całym procesie zmian, jakie zachodzą we wszechświecie ogólna ilość zostaje niezmienna") oraz o charakterze metafizycznym (np. "Świat ma swój początek").

Kant w swym dziele wyjaśnia, że transcendentalna estetyka to wiedza, która mówi, iż czyste przedstawienia są zasadami poznania zmysłowego. Filozof wskazuje, jak możliwe staje się uprawianie czystej matematyki, nauki niezależnej od doświadczenia. W skład tej nauki wchodzi geometria, zajmująca się liniami oraz figurami, dotycząca przestrzeni, a także arytmetyka, która zajmuje się liczbami, a więc następstwem jednostek, co implikuje czas.

Wynika z tego, że przestrzeń oraz czas są podstawowymi składnikami koniecznych oraz ogólnych sądów matematycznych. Są mają charakter aprioryczny, ponieważ stanowią konieczny warunek wszelkiego doświadczenia. Przestrzeń i czas nie są pojęciami ogólnymi czy też własnościami rzeczy. Są "czystym oglądem", wyobrażeniem form, intuicją, istnieją w umyśle jeszcze zanim doszło do postrzeżenia. To w tych formach przebiega wrażenie, jednak one same nie są przedmiotami wrażeń. Przestrzeń oraz czas warunkują wszelkie postrzeżenie. Sprawiają równocześnie, iż dane zmysłowe dostosowują się do tych form, czego wynikiem jest obiektywność sądów matematycznych, które są na nich budowane. Jest więc konieczne, by te sądy, jakkolwiek będące sądami apriorycznymi posiadały związek z przedmiotami. Toteż w doświadczeniu czas oraz przestrzeń są realne, jakkolwiek ujmowane są transcendentalnie. Stanowią idealne formy umysłu.

Jako transcendentalną analitykę Kant określił wiedzę o logicznych regułach przedmiotowego poznania. Wykazawszy możliwość istnienia czystej matematyki, niewymagającej udziału doświadczenia, filozof stawia pytanie "Jak możliwe jest czyste przyrodoznawstwo a priori?". Kant zauważa, ze matematyka nie jest w stanie zapewnić poznania rzeczy fizycznej, wskazuje jedynie na możliwość strukturalnej wiedzy przyrodniczej, która miałaby zawierać pewne zbiory zasad mające wyznaczać ramy myślenia zjawisk przyrodniczych podczas doświadczenia.

Według Kanta doświadczenie zmysłowe stanowi zespolenie wyobrażeń dzięki pośrednictwu pojęć. Doświadczenie daje poznaniu jedynie materiał, odpowiednie dane, które łączą się w sądy przy pomocy właściwych sądów kategorialnych. Sądy te dają wiedzę. Aby jednak poznanie miało charakter stały i ogólny potrzeba, by wielość tych danych została sprowadzona do jedności, poprzez ujęcie pojęciowe. Takie pojęcia w czystym przyrodoznawstwie Kant określa jako czyste "formy rozumu", czyli kategorie, służące rozumowi (jak przestrzeń oraz czas w czystej matematyce) do połączenia wielości wrażeń.

Wyróżnia się cztery gatunki sądów dotyczących: 1. ilości (jednostkowe, szczegółowe oraz ogólne),

2. jakości (nieokreślone, twierdzące oraz przeczące), 3. stosunku ( kategoryczne oraz warunkowe - rozjemcze), 4. modalności (apodyktyczne, zaręczające oraz problematyczne). Odpowiada im dwanaście kategorii, które ujęte są w cztery grupy, stworzone według identycznego kryterium podziału, czyli: 1. ilości (jedność, całość oraz wielość), 2. jakości (realność, ograniczenie oraz przeczenie), 3. stosunku (substancja, zależność oraz przyczyna), 4. modalności (możliwość oraz niemożliwość, byt oraz niebyt, konieczność oraz przypadkowość). Kategorie to pojęcia, które jednoczą wielość przedmiotową, jaka istnieje w czasie oraz przestrzeni. Praca umysłu, pojęciowo określającego przedmiot na podstawie jedności jest tu taką samą pracą, jaką wykonuje umysł na gruncie transcendentalnej estetyki, sprowadzając nieokreśloność zjawiska w stronę wartości przedmiotowej.

Kategorie, które są formalnymi podstawami tej jedności mogą być tym samym odnoszone do przedmiotów, ponieważ stanowią równocześnie formalne zasady doświadczenia, posiadając jako takie wartość przedmiotową.

Akt poznania, jak dowodzi Kant, wymaga więc, by przestrzeń i czas, czyli formy aprioryczne zmysłowego oglądu, zostały połączone z kategoriami. Utworzony w taki sposób "schemat transcendentalny" sprawia, że poznanie jest aprioryczne, stanowi czyste myślenie o przedmiotach podchodzących pod doświadczenie, które określane jest apriorycznymi formami. Dlatego też kategorie wytwarzają zasady, które obowiązując każde doświadczenie stają się powszechne. Dzięki tym zasadom umysł jest w stanie przypisywać przyrodzie reguły i prawa, które nie czerpie z niej samej, ale stwarza je a priori.

Transcendentalna dialektyka, jak wyjaśnia Kant, docieka możliwości naukowego istnienia metafizyki. Filozof stwierdza, że choć ludzkie poznanie ogranicza się do ujętego w ramy czasu oraz przestrzeni doświadczenia, to nauka chce wykroczyć poza zjawiska, pragnie dosięgnąć przedmiotów o charakterze czysto rozumowym i transcendentalnym (noumeny). Według Kanta można myśleć o takich przedmiotach, jednakże nie da się ich poznać. Pojęcia, które mają uzupełnić poznanie umysłowe o charakterze względnym, nazywane są ideami. Porządkują one doświadczenie oraz absolutyzują jedność myśli, mają charakter regulatywny.

Istnieją trzy, wytwarzane przez rozum idee: idea duszy, Boga oraz wszechświata. Na tych ideach opiera się kantowska krytyka tradycyjnej metafizyki z zakresu psychologii racjonalnej, teologii oraz kosmologii.

Kant stwierdza, iż sądy mówiące o duszy jako o substancji myślącej, nieśmiertelnej, prostej i niematerialnej są paralelizmami, ponieważ nie można logicznie dowieść wniosków tyczących się jej istnienia. Takie sądy mają swoje źródło w ludzkim "czystym ja", które choć jest koniecznym warunkiem poznania, samo pozostaje niepoznawalne. Toteż idea duszy ma tylko regulatywną wartość, zaś naukowość racjonalnej psychologii staje się niemożliwa.

Idea Boga, według Kanta jest wyłącznie "konieczną hipotezą dla zaspokojenia rozumu", nie zaś podmiotowym rozumowania. Stanowi umysłową hipotezę pod postacią "pozaświatowego budowniczego". Toteż Kant odrzuca metafizyczne dowody mające wytłumaczyć istnienie Boga ( kosmologiczny, ontologiczny oraz fizyczno - teologiczny), tłumacząc, iż kwestia istnienia czy też nieistnienia Boga nie może stanowić przedmiotu nauki. Niemożliwa jest nauka gdzie przedmiot rozważań staje się Bóg, istota pozaziemska, może jednak stanowić wiedzę o "rzeczy samej w sobie", a więc o granicach i możliwościach ludzkiego poznania. Jednak w takim wypadku będzie to wiedza praktyczna, zaliczona przez Kanta do wiary.

Krytyka idei wszechświata jest bardziej skomplikowana, ponieważ rozum popada w sprzeczności. Kant wyliczył ich cztery.

1) antynomie ilości:

- Istnieje początek świata, oraz jego czasoprzestrzenne granice

- Nie istnieje żaden początek świata, ani żadne granice czasoprzestrzenne

2) antynomie jakości

- Świat składa się jedynie z elementów prostych oraz powstałych z ich założeń

- Świat nie zawiera w elementów prostych czy też założeń, jakie z nich mogłyby powstać

3) antynomie stosunku

- istnieją dwa rodzaje przyczynowości: wynikająca z praw natury, o charakterze koniecznym oraz przyczynowość wolna

- istnieje jedynie przyczynowość o charakterze koniecznym, wolność świecie nie istnieje wolność

4) antynomie modalności

- istnieje jakaś absolutna, konieczna istota, będąca czy to częścią świata, czy też przyczyną świata.

- nie istnieje żaden absolutny, konieczny bytu, czy to jako części czy też jako przyczyny świata.

Powyższe antynomie niemiecki filozof przezwyciężył poprzez stwierdzenie, ze tezy są prawdziwe tylko dla świata myśli, zaś antytezy są poprawne dla świata zjawisk.

"Krytyka praktycznego rozumu"

Kant wskazał, iż celem krytyki rozumu praktycznego ma być zbadanie, czy oraz o ile rozum może apriorycznie określić wolę, a także wyznaczenie zasad oraz praw z zakresu moralności.

Kant stwierdził, że postępowanie człowieka uzależnione jest od specyficznych uwarunkowań zmysłowych, toteż nie jest wolne, samodzielne czy autonomiczne. Także wola uzależniona jest od zewnętrznych, wpływających na nią czynników. Jednakże moralność nie jest możliwa bez wolności oraz autonomii, które stanowią jej naczelne zasady. Imperatyw kategoryczny, wypowiedziany przez Kanta ma chronić człowieka przed niebezpieczeństwem przekształcenia się wolności poszczególnych jednostek w samowolę. Wyraża on poszanowanie człowieczeństwa. Dla filozofa tą zasadą jest praktyczny sąd syntetyczny o charakterze apriorycznym, stanowiący formalną regułę postępowania. Przyjmuje formę nakazu:

Wyraża poszanowanie człowieczeństwa. Taką zasadą jest dla Kanta praktyczny sąd syntetyczny a priori, stanowiący czysto formalne prawo działania. Przyjmuje on formę nakazu:

"Postępuj tak, abyś mógł chcieć, aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym".

Z tego prawa wynikają wszelkie obowiązki człowieka. Kolejna formuła imperatywu kantowskiego służy rozpoznaniu tych obowiązków:

"Postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem"

Ten nakaz stanowi najważniejszy nakaz rozumu praktycznego. Toteż w rezultacie normą moralności u Kanta jest nie dobro, ale prawo.

Kant uważał, że choć człowiek postępuje legalnie, jeśli jego postępowaniem kieruje określony cel, to postępuje niemoralnie. Postępowanie jest moralne, jeżeli człowieka kieruje się poczuciem obowiązku, a więc świadomością powinności wykluczającą wszystkie inne motywy. Jedynym źródłem oraz warunkiem moralnego działania jest wyłącznie obowiązek. Argumentem, który potwierdza teorię filozofa jest przyjęty powszechnie pogląd, iż by zachowanie było moralne należy nieustannie "upowszechnić swoje zachowanie".

"Nigdzie na świecie ani nawet w ogóle poza jego obrębem niepodobna sobie pomyśleć żadnej rzeczy, którą bez ograniczenia można by uważać za dobrą, oprócz jedynie dobrej woli." A więc człowiek jest dobry, jeśli jest "człowiekiem dobrej woli", a więc postępuje z wyczucia obowiązku.

Aby jednak człowiek był w stanie postępować w zgodzie z obowiązkiem, aby jego zachowanie było moralne musi przyjąć 3 postulaty:

1. postulat wolności woli: konieczność obowiązku ma swe pochodzenie praktycznego podmiocie, nie w przedmiocie, zgodnie z zasadą "możesz dlatego, że powinieneś". Wolność woli jest wynikiem powinności zawierającej się w rozkazie prawa moralnego. Toteż przyjęcie istnienia wolnej woli staje się konieczne, by mogły zostać wypełnione moralne powinności.

2. postulat rozumu oparty na postulacie wolności woli wymaga uznania nieśmiertelności ludzkiej duszy oraz istnienia Boga. Jeżeli najwyższe dobro domaga się ciągłego postępu, więc dusza także doskonali się w nieskończoność, toteż jej istnienie musi być wieczne. Istnieć musi także Bóg, który umożliwia człowiekowi zdobyć najwyższe dobro poprzez dostąpienie najwyższego szczęścia.

3. Wiara jest potrzebą duszy, nie zaś produktem wiedzy, ponieważ człowiek przyjmuje postulaty wolności, istnienia Boga oraz nieśmiertelności duszy nie dzięki poznaniu, ale na skutek głębokiej potrzeby moralnej.

Kant zajmował się też zagadnieniami z zakresu państwa oraz prawa. Według niego prawo stanowił zbiór przepisów, wchodzących w skład ustawodawstwa. Przepisy te mają regulować stosunki międzyludzkie, będące sumą warunków, które pozwalają na to, by samowola jednostki współistniała z samowolą pozostałych jednostek. Samowola jednostki ludzkiej jest jednak nieograniczona, toteż potrzeba, by została ograniczona prawem państwowym powodującym, że każdy może korzystać ze swych uprawnień. Prawo wymaga istnienia państwa, powstałego w wyniku ludzkiej umowy.

Kant ukazuje ideał państwa, które byłoby strażnikiem prawa, czyli ustanawiałoby prawa oraz dysponowałoby środkami umożliwiającymi ich egzekwowanie.

"Krytyka władzy sądzenia"

W kolejnym dziele Kant zastanawiał się, czy na gruncie estetyki i teologii naturalnej możliwe są sądy syntetyczne a priori. Stwierdził, że akt sądzenia jest organizowany przez zasadę celowości. Celowość może mieć dwojaki charakter, subiektywny (celowość formalna - celowość doznań oraz wyobrażeń, wynika z bezpośredniości przedstawienia przedmiotu) i obiektywny ( celowość materialna, celowość świata przyrodniczego). Celowość podmiotowa należy do estetycznej władzy sądzenia, zaś celowość przedmiotowa - do teologicznej.

Kant podjął się krytyki estetycznej władzy sądzenia. Estetyka oznaczała dla niego teorię smaku, a wiec możliwość orzekania o pięknie. Do oceny piękna stosuje się subiektywne kategorie upodobania albo niepodobania wyobrażenia danego przedmiotu, niezależne od realnego istnienia tego przedmiotu. Takie upodobanie nie przynosi podmiotowi żadnych korzyści, doznanie estetyczne ma charakter bezinteresowny. Doznanie to jest wyrażalne jedynie w oglądzie dokonanym przez zmysły, odnosi się wyłącznie do formy, nie do treści danego przedmiotu. W tym zawarta jest podstawowa różnica pomiędzy piękne i dobrem, zakładającym przedmiotową wartość mającą być zrealizowaną.

Z pięknem wiąże się doświadczenie wzniosłości jako uczucie czegoś nieograniczonego oraz nieskończenie wielkiego lub małego (czyli wzniosłość matematyczna) czy też niesamowicie potężnego oraz nadludzkiego ( czyli wzniosłość dynamiczna).

Podejmując się przeprowadzenia krytyki teologicznej władzy sądzenia Kant stwierdził, iż chcąc uzyskać wiedzę o przyrodzie trzeba ją badać pod kątem konieczności i celowości. Taka celowość może mieć charakter zewnętrzny ( zakłada, iż jedna rzecz jest celem innej rzeczy), lub wewnętrzny (zakłada, że wszystko stanowi zarazem środek i cel). Żywe organizmy posiadają wyłącznie celowość wewnętrzną, toteż nie mogą być pojmowane jako maszyny, zdeterminowane istoty. Sposób ich pojmowania powinien mieć charakter porządkujący, regulatywny.

Kant zastanawiając się nad możliwością istnienia religii ujętej przez czysty rozum stwierdził, że moralność nie implikuje istnienia religii, jednak religia musi mieć oparcie w moralności. Religia jest wyłącznie etyką, gdzie normy moralne a także ludzkie obowiązki mają charakter "bożych przykazań". Religia bez etyki traci swoje znaczenie, swą wartość. W przyszłości, jak sądzi Kant nie będzie już etyki religijnej a religia czystej moralności.