Fenomenologia egzystencjalna Alfreda Schutza,

Fenomenologia egzystencjalna ...

Indeks Finanse, Finanse(1), Filozofos, Fesenjan, Fenix,

Odnośniki

Fenomenologia egzystencjalna Alfreda Schutza,

Fenomenologia egzystencjalna Alfreda Schutza

Alfred Schutz urodził się 13 kwietnia 1899 w Wiedniu a zmarł 20 maja 1959 w Nowym Jorku) – był austriackim filozofem i socjologiem, głównym reprezentantem socjologii fenomenologicznej. Schutz urodził się i mieszkał przez 40 lat w Austrii. Studiował prawo w Wiedniu. W 1939 opuścił ojczyznę i przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. Co ciekawe, przez prawie całe swoje życie Schutz pracował w banku, wykładając gościnnie w New School. W tym czasie napisał kilkadziesiąt artykułów, wktórych rozwijał swoją teorię filozoficzną i socjologiczną. W swoich pracach Schutz rozwijał fenomenologię Edmunda Husserla, łącząc ją z rozwijaną przez Maxa Webera teorią działania oraz z amerykańskim interakcjonizmem symbolicznym. Schutz nie był nigdy bezpośrednio uczniem Husserla, ale prowadził intensywne studia nad jego dziełami. Pierwsza książka Schutza Der sinnhafte Auf bau der sozialen Welt, która ukazała się w 1932, spotkała się z dużym zainteresowaniem naukowców, w tym samego Husserla, który rozpoczął ożywioną korespondencję z Schutzem.W swoim głównym dziele Schtz krytykował słabości Weberowskiej metody verstehen, czyli współodczuwającej introspekcji badacza w stosunku do obiektu swoich dociekań socjologicznych. Sytuacja taka wymagała podzielania przez ludzi wspólnych znaczeń. Schutz starał się zatem znaleźć odpowiedź na pytanie, jak to się staje, że ludzie podzielają subiektywna znaczenia sytuacji. W swoich rozważaniach Schutz przyjął tezę Husserla, że

każdy człowiek posiada swój "świat życia" (Lebenswelt), który przyjmuje za coś oczywistego

. Ludzie sądzą, że dzielą ten samświat życia i działają tak, jak gdyby żyli we wspólnym świecie doświadczeń i doznań.

Schutz uważał, że poznanie procesów społecznych możliwe jest tylko poprzez obserwację interakcji, w których jednostki zaczynają podzielać ten sam świat. Podstawowym elementem myśli austriackiego filozofa była intersubiektywność, czyli tworzenie się i utrzymywanie wspólnego, subiektywnego świata dla różnych jednostek wchodzących ze sobą w liczne interakcje. Schtz używał również określenia "wiedza podręczna" dla oznaczenia ogółu zasad i przepisów społecznych, które umożliwiają ludziom działanie w świecie społecznym. Jest to wiedza praktyczna, która oceniana jest ze względu na swoją skuteczność. Zasób wiedzy, przyswajany w procesie socjalizacji, stanowi absolutną rzeczywistość działań każdego człowieka i nadaje sens wszelkim zdarzeniom. Ludzie, nawiązując stosunki z innymi, przyjmują zasadę "wzajemnej przekładalności perspektyw", co oznacza, że każdy człowiek traktuje innych, tak jak gdyby posiadali ten sam zasób wiedzy podręcznej bez względu na różnice ich doświadczeń życiowych. W trakcie interakcji ludzie mają tendencję do ignorowania różnic w biografii i działają na zasadzie domniemania, że świat jest taki sam dla wszystkich. Taktyką ułatwiającą interakcje są "typifikacje", polegające na klasyfikowaniu różnorodnych zachowań w podobne do siebie typy. Wchodząc w kolejne interakcje, nie musimy analizować szczegółowo zachowań, a używamy raczej wypracowanych wcześniej typyfikacji.

Socjologia fenomenologiczna

. Fenomenologia - XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównym twórcą i reprezentantem jest Edmund Husserl, a także wytworzona przez ten kierunek metoda badań filozoficznych stosowana przez filozofów egzystencji. Nazwa kierunku pochodzi od greckiego słowa phainomenon oznaczającego to, co się jawi. Przedmiotem poznania fenomenologii są fenomeny: od nazwy przedmiotu poznania nadano nazwę kierunkowi filozoficznemu. Fenomenem jest to wszystko, co jest tematem aktów poznawczych intuicyjnych, to, co jest dostępne bezpośrednio i naocznie (naocznością zmysłowo-intelektualna lub czysto intelektualna),źródłowo jako dane samo obecnie i z oczywistością. Fenomen jest korelatem (odpowiednikiem)przeżycia świadomego, a wyróżnia go poznawalność (spostrzegalność), poprzez która jest on istotnie związany z przeżyciem. Akt poznania jest natomiast składnikiem strumienia świadomości, a charakteryzuje go samoujawnialność podczas zachodzenia i intencjonalność , czyli przedmiotowe odniesienie. Fenomenologowie podkreślają, że świadomość jest zawsze świadomością czegoś, np. spełniając przeżycie poznawcze jesteśmy świadomi, co poznajemy, że poznajemy i jak poznajemy. Ta ścisła korelacja przeżycia, przedmiotu przeżycia oraz sposobu odnoszenia się przeżycia do przedmiotu zakreśla pole poznania fenomenologicznego. Fenomenem jest wszystko, co będąc jakieś jawi się świadomości jako dane, wszystko, co może być przez nią stematyzowane i ujęte przedmiotowo. W tej roli mogą wystąpić przedmioty jednostkowe materialne, wytwory kultury, wartości, przedmioty idealne oraz akty i stany świadome, sposoby ujawniania się przedmiotu, sposoby jego ujmowania, wreszcie sama świadomość w jej charakterze i funkcjach. Sposób poznawania fenomenu jest wyznaczony przez przyjęty cel czy etap dociekań. Fenomen można ujmować w jego konkretnej indywidualności, np. jako to oto aktualnie zachodzące spostrzeżenie zmysłowe zewnętrzne, bądź w aspekcie jego istoty, czyli jego własności konstytutywnych lub pod katem tzw. istotnościowych praw np. że barwa w istotny sposób jest powiązaną z rozciągłością. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bez założeniowością.

W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi.

Edmund Husserl postulował powrót do rzeczy samych. Ma temu służyć redukcja fenomenologiczna (epoche), która oznacza wzięcie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu. Epoche miała sprawić, że świadomość stanie się czysta(pozbawiona założeń), będzie traktować świat wyłącznie jako fenomeny, zjawiska. Dla fenomenologii ważne znaczenie ma pojęcie intencjonalności, które Husserl zapożyczył od swojego nauczyciela Franza Brentany. Według Brentany intencja jest relacją łączącą umysł, świadomość z treścią lub przedmiotem.

Relacja intencjonalna składa się z dwóch członów: noezy i noematu. Noeza to akt świadomościowy, a noemat – przedmiot dany w tym akcie. Brentano przypisywał intencjonalność wszystkim stanom umysłowym. Husserl zauważył, że tak nie jest, niektóre stany nie są intencjonalne: np. ani nastrój, ani stan ducha nie są nakierowane na coś. Fenomenologowie przejęli też od Brentany

fascynację oczywistością. Fenomenologia zaczyna budować teorię od tego, co oczywiste. Sądy powinny być oczywiste, powinna je cechować „pewność świetlista”. Husserl przejął od swojego nauczyciela ewidencjonalistyczną koncepcję prawdy. Według niego oczywistość właściwie rozumiana jest przeżyciem prawdy. Wśród innych ważnych pojęć fenomenologii znajduje się analiza

identyczna, czyli dążenie do uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotnościowe.

W naoczności istotnościowej dana jest czysta istota zjawiska. Uchwycenie tej istoty nie musi być przeprowadzone na wielu przykładach, wystarczy nawet jeden lub tylko naoczność wyobrażeniowa (przykład wyobrażony). Podejście fenomenologiczne w pracach nad historią, etnografią i antropologią religii, zapoczątkowane na szeroką skalę przez Mirceę Eliadego pozwoliło przezwyciężyć analizę religijną jako osadzoną w realiach religijnych podmiotu analizującego i stanowiło początek nowoczesnego religioznawstwa. Schutz rozwiązał dylemat między tym, co subiektywne, a tym, co obiektywne -> wprowadził pojęcie intersubiektywności. Za obiektywizm uznaje się zwykle bezwarunkowe oddzielenie przedmiotu i podmiotu poznania. Subiektywizm przyjmuje założenie, że badacz życia społecznego ma zawsze do czynienia z podmiotami świadomymi, dlatego traktowanie ich jak rzeczy jest niedopuszczalne.

Intersubiektywność to nowa koncepcja rzeczywistości społecznej. Socjologia fenomenologiczna zakładała bezwarunkowo pierwszeństwo świadomości i subiektywnych znaczeń w interpretacji działań społecznych, uchylające tym samym pytanie o wszystko, co świadomością nie jest. Jako fenomenologiczne określa się takie stanowisko teoretyczne, które przyjmuje pierwotność świadomości i subiektywnego sensu.

Schutz odczytuje krytycznie Husserla. Husserl:- geneza rzeczywistości jest subiektywna, wszystkie aspekty świata posiadają subiektywny sens, czyli dzięki procesom kontakt z rzeczywistością społeczną może być tylko pośredni i dokonuje się dzięki procesom, które zachodzą w świadomości ludzkiej;- świat społeczny powstaje z subiektywnych procesów ludzkiego umysłu i jako taki jest nam naocznie dany. Sens rzeczy doświadczany jest zatem umysłowo, a nie jest indukcyjnym uogólnieniem obserwacyjnych; Źródłem pewności naszej wiedzy jest doświadczenie wewnętrzne, czyli akt intuicyjnego chwytania istoty rzeczy jako typowości stanowiącej istotę sensu tej rzeczy. Sens jest istotą rzeczy, która jawi się w strumieniu świadomości jako przerwanie tego strumienia, gdy uwaga zostaje intencjonalnie skupiona na fragmencie postrzeganej rzeczywistości. Postawa naturalna – funkcjonując w rzeczywistości świata codziennego jednostki pozostają w stosunku do rzeczywistości w postawie naturalnej. Jest to świat, w którym znajdujemy się w każdym momencie naszego życia wzięty dokładnie takim, jakim jawi się on nam w codziennym doświadczeniu (Lebenswelt). Wiedzę o naszym świecie traktowaną jako oczywistą traktujemy jako zrozumiałą i daną, niekwestionowalną, a jeżeli pojawiają się wątpliwości i pytania, dotyczą elementów tego świata, szczegółów

Postawa naturalna stosuje to, co Husserl nazywa epoche –zawieszenie wątpliwości o istnieniu otaczającego świata. Przeciwieństwem tej postawy jest postawa fenomenologiczna. Stosuje ona odwrotne epoche, czyli zawiesza pewność w istnienie świata.

Fenomenologia stara się wydobyć na światło dzienne to, co do tej pory było traktowane jako oczywiste.

Redukcja fenomenologiczna – wzięcie w nawias istnienia obiektywnego i zewnętrznego wobec podmiotu świata oraz skupienie się w badaniach na tym, jak przejawia się on w świadomości jednostki. Redukcja fenomenologiczna dostarcza opisu,jak w jednostkowej świadomości pojawiają się fakty i obiekty, systematyzuje je i typologizuje. Schutz zastanawiał się, jakie warunki muszą być spełnione, aby uznać coś za rzeczywiste.

Zdaniem Williama Jamesa wszelkie odróżnienie rzeczywistego od nierzeczywistego odwołuje się do dwóch faktów: Każdy istniejący obiekt może być postrzegany przez nas w różny sposób. Z różnych obszarów rzeczywistości wybieramy jeden, a inne odrzucamy, dlatego poznanie jest subiektywne.-Jaki status należy przyznać wiedzy socjologicznej: Przedmiot socjologii ulokować należy w życiu codziennym, ponieważ poprzez myślenie potoczne możemy dotrzeć Do sensu działań jednostkowych. Sens wiedzy socjologicznej zostaje więc zakorzeniony w życiu codziennym. Źródłem tej sensowności życia codziennego są ludzkie działania. Ich sens jest zakorzeniony w niepowtarzalnym strumieniu jednostkowej świadomości i jest zawsze subiektywny. Świat życia codziennego jest od początku intersubiektywny; mamy poczucie jego wspólności(relatywnie naturalny światopogląd).Typizacja to zasadnicza cecha doświadczenia spostrzegawczego; leży u źródeł świadomości pojęciowej i sama ją tworzy. To, w jaki sposób typizujemy, uwarunkowane jest historycznie i kulturowo. Warunkiem interakcji społecznych jest proces autotypizacji, który jest sprzężony z procesem typizacji innych. Proces typizacji jest bezrefleksyjny. Założenie idealizacyjne: przekładalność perspektyw .To pewien proces oczekiwania w interakcji społecznej od partnera tej interakcji, że mój motyw „ażeby” stanie się jego motywem „ponieważ” („ażeby” to cel moich działań). Struktury istotności Postrzeganie intersubiektywne świata jest możliwe, bo: Każdy z nas dysponuje innym rodzajem wiedzy podręcznej. Istnieje odmienność punktów widzenia tej sytuacji.

Aby intersubiektywność wiedzy była możliwa, przyjąć należy przekładalność perspektyw. Zmienność punktów widzenia – uznaję, że samo przez się zrozumiałe i zakładam, że mój partner czyni to samo, iż gdybym zmienił moje miejsce tak, że jego „tu” stałoby się moim „tu” to byłbym w tej samej odległości od rzeczy i widziałbym je tak samo (i typizował).

Zgodność systemów istotności – założenie, pozwalające wierzyć, że mój partner podzieli moje założenie. Różnice perspektyw, które pojawiają się na poziomie interakcji, mają swe źródła naszych niepowtarzalnych biografiach, ale mogą być one ignorowane, jeżeli chodzi o możliwość realizacji celów, które chcemy zrealizować w danej sytuacji. Biograficzna ścieżka może zakłócić realizację tych celów. Zasób wiedzy podręcznej – wszelka wiedza, pozwalająca na funkcjonowanie w codziennej rzeczywistości; wiedza, w której mieści się sformułowanie „świat istnieje”. Zaopatruje nas w nią socjalizacja pierwotna. Wiedza podręczna pozostaje w relacji z wiedzą ekspercką. Zasób wiedzy podręcznej posiada każdy człowiek. U Schtza jest ona wkomponowana w intersubiektywność. Fenomenologia – definicja świata społecznego sprowadza się do wiedzy; socjologia jest typem nauki o wiedzy. Status wiedzy socjologicznej:-> konstrukty pierwszego rzędu (wiedza podręczna, która umożliwia relacje społeczne; proces dokonywania interpretacji)-> konstrukty drugiego rzędu(np. socjologia; wiedza o sposobie interpretacji świata społecznego)Homunkulus – socjolog wg Schutza. Fenomenologia została odkryta przez anglojęzyczne nauki społeczne całkiem niedawno filozofów z nurtu fenomenologicznego ściągnęły na siebie powszechną uwagę. Kiedy mówimy o fenomenologii , nie mamy na myśli pojedynczego ,jednolitego nurtu myśli. Husserl miał wielu znaczących następców , ale tylko nieliczni z nich kontynuowali wskazane przez niego wątki w taki sam sposób jak on .Z grona uczniów Husserla jedynie Schutz od początku do końca swojej działalności dążył ku zastosowaniu idei fenomenologii do rozwiązywania problemów , jakie ma socjologia z ugruntowaniem filozoficznym ;i

jedynie Schulz przez całe swoje życie pozostał wierny stanowisku racjonalistycznemu , zgodnie z którym fenomenologia mogłaby dostarczyć podstawy w pełni dojrzałej nauce o działaniach społecznych. I chociaż Schutzczyni obowiązkowy ukłon w stronę transcendentalnego ego, jego program jest właściwie w całości poświęcony deskryptywnej fenomenologii życia w świecie.

Intersubiektywność jawi się nie jako problem filozoficzny, ale socjologiczny .Schutz koncentruje się na samym nastawieniu naturalnym .Nastawienie naturalne nie zakłada zawieszenia wiary w rzeczywistość materialną i społeczną , ale wręcz przeciwnie –zawieszenie wątpliwości , że mogłaby ona być czymś innym niż się objawia .W swojej pierwszej pracy schutz zaczyna od Weberowskiego rozumienia działania znaczącego i zmierza do wykazania , że pomimo poprawności pod wieloma istotnymi względami , koncepcja ta wymaga uzupełnienia i rozszerzenia o badania nad nastawieniem naturalnym , albo –jak Schutz to często wymiennie określa – światem zdroworozsądkowym lub światem życia codziennego .Według niego Weberowska koncepcja działania społecznego w żaden sposób nie odnosi się do podstaw działania społecznego , jak sadził on sam , ale stanowi „po prostu etykietę , nałożona na bardzo złożony i wysoce ustrukturowany obszar , który wymaga dalszych badań.” Zostawia ona bowiem bez odpowiedzi dwie kwestie :po pierwsze , jaki jest sens Weberowskiego stwierdzenia , że w działaniu , w odróżnieniu od refleksyjnego zachowania , aktor dołącza znaczenie do tego , co robi ?Po drugie , w jaki sposób w działaniu społecznym aktor doświadcza innych jako oddzielnych osób , posiadających własne subiektywne doświadczenia. ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Jmcweb.org Booking

Darmowy hosting zapewnia PRV.PL